Artificial Intelligence heeft enorme impact. Zoveel is zeker. Voorlopig zijn er meer vragen dan antwoorden en dat geldt natuurlijk ook voor ondernemers. Wat betekent de AI-transformatie voor familiebedrijven, die soms al een eeuw of langer bestaan? KPMG ontving een groep wakkere, kritische en nieuwsgierige ceo’s tijdens een inspirerende ontbijt. Ze leiden succesvolle familiebedrijven in allerlei sectoren, van food tot wegenbouw en van huishoudelijke benodigdheden tot bloemen. Verslag van een prikkelende, verkennende sessie die vele kanten opging.
Jordi Wardenburg is partner in finance en operations bij KPMG en verantwoordelijk voor onze dienstverlening aan familiebedrijven. Naast hem zit Sander Klous, hoogleraar Big Data Ecosystems aan de Universiteit van Amsterdam en bij KPMG verantwoordelijk voor data-analyse. Nadat Wardenburg hem heeft omschreven als de man die “altijd drie tot vijf jaar vooruitloopt op de andere KPMG’ers” volgt een voorstelronde. De meeste ceo’s vertellen daarbij ook in hoeverre ze al bezig zijn met AI en welke vragen ze hebben.
Veel vragen
Een van de ceo’s verwacht ooit gehackt te worden en vraagt zich af welke poorten hij openzet met AI. Anderen willen weten waar de kansen liggen. En hoe verrijk je je businessmodel met data en AI? Welke veiligheidsrisico’s neem je? Bijna alle aanwezigen zijn in hun bedrijf al bezig met zoeken en uitproberen. Wardenburg komt eerst nog even terug op een vraag die de ceo’s voorafgaand aan de bijeenkomst hebben beantwoord: als het gaat om ‘volwassenheid in AI’ geven de ceo’s zichzelf op dit moment gemiddeld een 1,5 op een puntenschaal van 5.
Risico’s versus kansen
Het eerste thema: de risico’s versus de kansen. Klous zegt dat er in het gezelschap twee hoofdstromen zijn waar te nemen. Aan de ene kant wordt gezegd als ik publieke AI tooling gebruik dan gooi ik mijn informatie op straat en ben ik kwetsbaar, en aan de andere kant zijn er ceo’s die zeggen dat ze experimenteren met AI en kijken hoe dat uitpakt. Klous oppert dat je een balans moet zien te vinden tussen te veel openheid en gewoon uitproberen. ChatGPT wordt door iemand genoemd: met de juiste prompts zie je dat er veel meer bekend is over je bedrijf dan je denkt. Er volgen diverse reacties. “AI is een containerbegrip. Je kunt ook je eigen tools bouwen, dat doen wij bijvoorbeeld voor ons primaire productieproces en de staffuncties. Wij gebruiken geen publieke AI-tools.”
Betrouwbaarheid als uitdaging
Werkinstructies voor technici in alle talen, in samenwerking met HR. Creativiteit stimuleren. Het checken van kant-en-klaar maaltijden. Predictive maintenance door patroonherkenning. In diverse bedrijven is men al volop bezig met AI. Een van de ceo’s zegt: “Wij hebben zóveel info, als dat op straat komt te liggen kan ik mijn bedrijf wel opdoeken. Hoe kan ik AI gebruiken zonder het risico op een vertrouwensbreuk met mijn klanten?” Een ander valt hem bij: “Je wilt toch je info beschermen, bijvoorbeeld bij een tender. En hoe weet je met AI wat klopt en wat niet?” AI gebruiken raakt dus direct aan je ondernemerschap, je onderscheidend vermogen. “Je wordt nu nog harder uitgedaagd om te denken over conclusies, over de betrouwbaarheid van informatie, over de bronnen,” zegt iemand.
Veiligheid door eigen AI-omgeving
Klous: “Je hebt de generatieve AI en de klassieke ‘machine learning’ met je eigen data, zoals bij predictive maintenance. AI inzetten om van A tot Z iets te produceren, zover zijn we nog niet.” Je kunt risico’s beperken door een eigen beschermde omgeving creëren, zegt hij, met daarin je eigen samples, data, beelden, gebruikerstools en beveiliging. Dat kost tijd, want die omgeving moet uiteindelijk logisch en natuurlijk aanvoelen voor je mensen. Autorisatie moet bovendien goed geregeld zijn. Microsoft kan dat ook allemaal voor je opzetten, inclusief besloten ChatGTP, maar dan ben je wel afhankelijk van één partij.
Geloofwaardigheid is cruciaal
Hoe scheid je het kaf van het koren? Klous: “Verkeerde AI-antwoorden kun je niet voorkomen. We kunnen wel ‘flagging tools’ gebruiken, systemen bouwen die zin en onzin scheiden.” Iemand merkt op dat nieuwe vaardigheden daarbij belangrijk worden. Zoals het inschatten van getallen en berekeningen. En data helpen je dat gevoel te checken. “Dat klopt” zegt Klous, “Maar bedenk wel: generatieve AI wordt juist ontwikkeld om te zorgen dat jij het gevoel hebt dat het klopt.” De voorspelling is dat over vijf jaar 90% van het internet bestaat uit door AI gegenereerde content. Hoe weten we straks of iets ooit écht is geweest? Het vertrouwen dat mensen hebben in algoritmen daalt de laatste tijd. Toetsen, checken en valideren wordt dan ook enorm belangrijk. En vergeet niet: de regels die data interpreteren zijn minstens zo belangrijk.
“Bij vertrouwen hoort geloofwaardigheid”, wordt er gezegd. “Het wordt dus een serieuze opgave om als bedrijf geloofwaardig te zijn.”
Leapfroggen ja of nee?
Wardenburg legt nog een vraag op tafel. Kun je leapfroggen met AI, je concurrent te slim af zijn door sneller te innoveren? Kun je stappen overslaan? Het wordt even stil. “Je moet niet denken vanuit AI en daar dan vervolgens een probleem bij zoeken” is de eerste reactie. “Wij zijn teruggegaan naar onze business uitdagingen, waar we soms al 25 jaar tegenaanlopen.” Hij krijgt veel bijval. Iemand anders merkt op dat de grootste weerstand vaak bij de mensen zelf zit. In een van de bedrijven wordt wekelijks een AI Café georganiseerd, waar medewerkers commercieel interessante AI-cases inbrengen. AI moet goed ingebed worden in het werkproces, is de algemene conclusie. Als je met iets nieuws komt, ga het dan gewoon uitproberen, leg het ownership bij je mensen. Vertel ze niet dat er een tool is die je moet gebruiken, maar betrek ze erbij. Dat kan hele verrassende resultaten opleveren. Klous voegt er nog aan toe "Er zijn zeker AI toepassingen waarbij klassieke uitdagingen kunnen worden omzeilt, zoals het gebruiken van AI ter inspiratie van nieuwe ideeën, of om documenten samen te vatten. Maar om AI over de volle breedte te kunnen inzetten, moeten je data en analyses betrouwbaar zijn, en we hebben net nog vastgesteld dat daar juist vaak een probleem zit. Het is dus nodig om te compartimenteren, dus goed in de gaten te houden welke kwaliteit je nodig hebt voor welke toepassing en hoe je die kwaliteit kunt waarborgen."
AI gaat ook handhaven
Van betrouwbaarheid is de stap naar regelgeving en handhaving snel gemaakt. Door de opmars van AI komt er ook een berg aan regelgeving op bedrijven af. GDPR, compliance, privacy, gevoelige informatie, aansprakelijkheid... Wat moet je ermee? Hoe zal er gehandhaafd worden door toezichthouders? Dat weten we nog niet precies, stelt Klous. Zonder te willen aanzetten tot ondoordachte acties stelt hij de zaal ook enigszins gerust: “Familiebedrijven zullen niet als eerste aan de beurt zijn met boetes. Dus je hoeft nu nog niet al te bang zijn als je dingen uitprobeert met AI.” Ook overheden, toezichthouders en instanties zullen AI moeten gaan gebruiken om de nieuwe regelgeving op deze enorme schaal te kunnen handhaven. Toezichthouders die gaan besluiten op basis van AI: daar gaan we ongetwijfeld naar toe.
