W ostatnich latach, w temacie tzw. opłat marketingowych wydanych zostało wiele orzeczeń, w których coraz częściej sądy przychylają się do roszczeń dostawców żądających zwrotu nienależnych opłat dodatkowych. Wskazać można między innymi na następujące rozstrzygnięcia:

• Zastrzeżenie w umowie ramowej, poprzedzającej zawarcie umowy sprzedaży, dodatkowej opłaty w postaci premii należnej kupującemu od sprzedawcy, która nie stanowi elementu ceny lub marży handlowej ani zapłaty za określone towarzyszące umowie sprzedaży świadczenie niepieniężne kupującego wobec sprzedawcy, lecz jest z góry określoną przez kupującego należnością od sprzedawcy, liczoną od ogólnej kwoty obrotów rocznych stron, może być uznane za czyn nieuczciwej konkurencji w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Działaniem takim będącym czynem nieuczciwej konkurencji w rozumieniu powołanego przepisu może być w okolicznościach konkretnej sprawy przewidzenie w umowie ramowej, a nie w umowach sprzedaży zawartych między stronami, dodatkowej opłaty w postaci premii należnej kupującemu od sprzedawcy rzeczy (towarów). Nie jest ona ani elementem ceny, ani marży handlowej, nie stanowi także ekwiwalentu za określone świadczenia niepieniężne kupującego wobec sprzedawcy, towarzyszące umowie sprzedaży (np. logistyczne, marketingowe), lecz jest z góry określoną przez kupującego przysługującą mu należnością liczoną od ogólnej kwoty obrotów rocznych stron umowy sprzedażyundefined  (Wyrok SN z 24.02.2016 r., I CSK 824/14).
• W stosunkach handlowych między nabywcą prowadzącym sieć sklepów, a dostawcą nie jest wyłączone uznanie zastrzeżonej w umowie premii pieniężnej uzależnionej od wielkości obrotów za rabat posprzedażowy niestanowiący opłaty przewidzianej w ustawie zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Wyrok SN z 18.11.2015 r., III CZP 73/15)
• Delikt pobierania innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży może przybrać także postać (zawieranych obok zasadniczej umowy sprzedaży) odpowiednich porozumień dodatkowych, które mają usprawiedliwiać takie opłaty (wyrok SN z 23.10.2014 r., I CSK 597/13).

Jak wynika z powyższego, każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie i z uwzględnieniem szeregu okoliczności towarzyszącym dostawie, w tym z uwzględnieniem umowy wiążącej dostawcę oraz sklep. Zwrotu nienależnie pobranych roszczeń dostawcy dochodzą na drodze sądowej, zaś w przyszłości – w branży spożywczej – z pomocą przyjść ma Prezes UOKiK. W sejmie procedowany jest obecnie projekt ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi, która zgodnie z założeniami ma przysłużyć się wyeliminowaniu praktyki pobierania opłat półkowych. Ustawa określać ma zasady i tryb przeciwdziałania, w celu ochrony interesu publicznego, praktykom polegającym na nieuczciwym wykorzystywaniu przewagi kontraktowej przez nabywców produktów rolnych lub spożywczych lub dostawców tych produktów. Jednym z założeń nowej ustawy jest między innymi właśnie zapobieżenie stosowania przez sklepy wielkopowierzchniowe, nierównoprawnych warunków umów, które polegać mogą m.in. na pobieraniu opłat za powierzchnię ekspozycyjną i sprzedażową, opłat za usługi reklamowe, opłat za przeprowadzenie akcji okolicznościowej, opłat za przekazywanie informacji o sprzedaży wyrobów w poszczególnych placówkach handlowych, opłat z tytułu otwarcia nowej placówki nabywcy, za brak zwrotów produktów, za koszty utylizacji produktów, upusty do publikowanych katalogów, upusty zakupowe czy upusty promocyjne, etc. 

Zgodnie z projektem zakazane jest nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej nabywcy względem dostawcy oraz dostawcy względem nabywcy, zaś nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej polegać ma m. in. na uzależnianiu zawarcia lub kontynuowania umowy od przyjęcia lub spełnienia przez jedną ze stron innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy.

Sklepom, które wbrew projektowanej ustawie miałyby pobierać opłaty półkowe wykorzystując w nieuczciwy sposób swoja przewagę kontraktową, grozić mają kary w wysokości do 3% zeszłorocznych obrotów. Kary miałby być  nakładane w drodze decyzji przez Prezesa UOKiK, zaś ukaranym może być zarówno dostawca jak i nabywca. 

Ww. projekt spotkał się z częściowo krytycznym przyjęciem i z zarzutami, iż po pierwsze ochroną objęty został tylko sektor spożywczy, po drugie zaś, z uwagi na redakcję przepisów nawet w sektorze spożywczym ochrona dostawców może być de facto iluzoryczna. 

Więcej informacji o ww. projekcie wkrótce na naszej platformie.

Autor: Natalia Kotłowska, Radca prawny w kancelarii prawnej D.Dobkowski sp.k. stowarzyszonej z KPMG w Polsce